مبانی انسان شناختی «مسئولیت اجتماعی» در اندیشه شهید آیت الله بهشتی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

سردبیر موسسه مطالعات اسلامی و علوم انسانی اندیشه بهشتی

چکیده

«مسئولیت اجتماعی» به­ مانند کنشگری آحاد جامعه در عرصۀ محیط اجتماعی، در میان کلمات اندیشمندان مسلمان و به ­ویژه قرائت ­های معاصر از اسلام به چشم می­ خورد. شهید آیت­ الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، متفکر و دین ­پژوه معاصر نیز یکی از اصول بنیادین انسان­شناسی سیاسی و اجتماعی خویش را اصل «مسئولیت اجتماعی» معرفی کرده است. از مهم­ترین بهره ­های این اصل، وظیفۀ آحاد مردم در رویارویی با هنجارشکنی­ ها و قانون­شکنی­ ها و مسئولیت نگهبانی از احکام نظام اسلامی در فضای جامعه است. در این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی مبانی انسان­شناختی اصل مسئولیت اجتماعی در نگاه شهید بهشتی واکاوی و تبیین شده که چرا باید به این اصل ملتزم بود. نتایج این پژوهش نشان داد سه اصل؛ «حرکت وجودی انسان»، «اجتماعی­ بودن انسان» و «اصالت آمیختۀ فرد و جامعه»، بنیان­های مسیر تکاملی انسان را ترسیم کرده است و شهید بهشتی را بر آن می­ دارد که مسئولیت انسان در برابر خداوند را، افزون بر دو حوزۀ «خویشتنِ خویش» و «محیط طبیعی»، به عرصۀ «محیط اجتماعی» نیز بکشاند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
امام خمینی، سید روح ­الله (1392). تقریرات فلسفه امام خمینی(ره)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
امام خامنه­ای، سید علی (1401). طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، تهران: انتشارات صهبا.
حسینی بهشتی، سید محمد (1396). سخنرانی ­ها و مصاحبه­ های شهید آیت­ الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی، تدوین محمدرضاسرابندی، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حسینی بهشتی، سید محمد (1392). درس­ گفتارهای فلسفه دین، تهران: نشر روزنه.
حسینی بهشتی، سید محمد (1401). انسان از منظر قرآن، گردآوری محمدمهدی رفیعی، قم: دفتر نشر معارف.
حسینی بهشتی، سید محمد (1394). شناخت اسلام، تهران: نشر روزنه.
حسینی بهشتی، سید محمد (1388). حزب جمهوری اسلامی (مواضع تفصیلی)، تهران: نشر بقعه.
جوادی آملی، عبدالله (1401). انسان از آغاز تا انجام، تهران: انتشارات اسراء.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393). شرح اسفار، ج هشتم، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح یزدی، محمدتقی (1399). جامعه و تاریخ در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
رفیعی، محمدمهدی و دیگران (1402). سیاست بهشتی، قم: انتشارات تهران.
سوزنچی، حسین (1385). اصالت فرد، جامعه یا هر دو، بررسی تطبیقی آرای استاد مطهری و استاد مصباح یزدی، قبسات: شماره 42.
دیرکس، هانس (1400). انسان‌شناسی فلسفی، ترجمه محمدرضا بهشتی، تهران: ‌نشر هرمس.
طباطبایی، سید محمدحسین (1389). مباحث علمی در تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فکوهی، ناصر (1401). مبانی انسان‌ شناسی، تهران: نشر نی.
صدر، سید موسی (1401). ادیان در خدمت انسان، تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
اروین، ترنس (1399). تفکر در دوره باستان، تهران: انتشارات سمت.
کاپلستون، فریدریک چارلز (1399). تاریخ فلسفه، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.