دلالت‌های حکمرانی در اندیشه و عمل مولی عبدالصمد همدانی؛ تحلیلی فقهی ـ عرفانی بر اساس منابع شیعی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی

2 استاد فلسفه دانشگاه فردوسی

چکیده

مولی عبدالصمد همدانی (متوفی، ۱۲۱۶ق / ۱۸۰۱م)، عارف، فقیه و متکلم شیعی قرن سیزدهم هجری، اندیشه‌هایی عمیق در حوزه حکمرانی ارائه کرده است که ریشه در تلفیق فقه، کلام و عرفان دارد. این مقاله با هدف بررسی دلالت‌های حکمرانی در اندیشه و عمل وی، بر اساس تحلیل اسنادی آثار او مانند بحرالمعارف و رسائل فقهی، به‌همراه منابع ثانویه فارسی، عربی و انگلیسی تدوین شده است. روش‌شناسی پژوهش بر پایه تحلیل محتوای کیفی با رویکرد تماتیک استوار است که شامل جمع‌آوری داده‌ها از منابع اولیه و ثانویه، شناسه‌گذاری تم‌ها و تحلیل دلالت‌های سیاسی ـ اجتماعی می‌شود. یافته‌ها نشان می‌دهد اندیشه همدانی بر اصول ولایت عارفانه، عدالت فقهی و اخلاق حکمرانی تأکید می‌کند که می‌تواند الگویی برای حکومت اسلامی معاصر باشد. این پژوهش بر پایه شواهد تاریخی، دلالت‌های عملی حکمرانی را در عمل همدانی، مانند تعامل با قدرت‌های سیاسی و تربیت شاگردان، برجسته می‌کند. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


السبزواری، ملا هادی (۱۴۱۰). شرح المنظومه، قم: نشر بیدار.
السید عبدالصمد الحسینی الهمدانی الحائری (۱۹۸۵). الرسالة فی الغناء، المکتبة الوطنیه.
الشیخ عزالدین الحسین بن عبد الصمد الحارثی الهمدانی العاملی (۱۳۹۶). رجال‌الشیعة فی الصحاح‌الستة، شبکه‌الفکر.
العاملی، حسین بن عبدالصمد (۱۹۹۰). وصول‌الأخیار إلى أصول‌الأخبار، بیروت: دارالکتب الإسلامیة.
العاملی، محمد بن حسن حر (۱۴۲۰). وسائل الشیعه، قم: آل‌البیت.
القزوینی، محمد بن اسماعیل (۱۴۱۵). الإمامة و السیاسه، بیروت: دارالکتب العلمیة.
الکاشانی، عبدالرحمن (۱۴۰۵). محجة البیضاء فی تهذیب‌الإحیاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
الکلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷). الکافی، طهران: دارالکتب الإسلامیة.
المجلسی، محمد باقر (۱۴۰۳). بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
النراقی، ملا احمد (۱۴۱۵). جامع‌السعادات، بیروت: دار النعمان.
افروغ، عماد (۱۳۸۹). هویت شیعی و نظام اجتماعی در ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
تبریزی، محمدحسین (۱۴۱۲). الولایة فی الفکر الشیعی، قم: دارالصادقین.
حبیب‌آبادی، محمدعلی معلم (۱۳۳۲). مکارم الآثار، جلد ۲، اصفهان: مطبعه اصفهان.
خدایار، دادخدا و رهدار، احمد (۱۳۹۲). نسبت عرفان و سیاست، سیاست متعالیه، 1(3): ۴۳ ـ ۶۲.
زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۴۹). جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۸۷). قلندریه در تاریخ، تهران: سخن.
شیرازی، محمد معصوم (۱۳۴۵). طرائق‌الحقائق، تحقیق محمدجواد محجوب، جلد ۲ و ۳، تهران: مطبعه تهران.
شیروانی، زین‌العابدین (۱۹۶۰). ریاض‌السیاحه، تهران: مطبعه تهران.
صدر، محمد باقر (۱۳۸۰). تاریخ‌الفقه الجعفری، قم: دارالکتاب.
فریدونی، محمدرضا و فتحی مهر، محمدرضا (۱۳۹۴). مبانی اخلاق عرفانی از دیدگاه مولی عبدالصمد همدانی، اولین کنفرانس بین‌المللی علوم انسانی با رویکرد بومی ـ اسلامی و با تأکید بر پژوهش‌های نوین.
فیاض، ابراهیم (۱۳۹۳). عرفان و سیاست در ایران معاصر، مطالعات سیاسی، 6(2): ۱۲۳ ـ ۱۴۵.
همدانی، مولی عبدالصمد (۱۳۷۳). بحرالمعارف، تحقیق حسین استاد ولی، تهران: حکمت.
 
Algar, Hamid (2001). Religion and State in Iran, 1785-1906: The Role of the Ulama in the Qajar Period. University of California Press.
Amanat, Abbas (1989). Resurrection and Renewal: The Making of the Babi Movement in Iran, 1844-1850. Cornell University Press.
Arjomand, Said Amir (1984). The Shadow of God and the Hidden Imam: Religion, Political Order, and Societal Change in Shi'ite Iran from the Beginning to 1890. University of Chicago Press.
Asghari, Seyed AmirHossein (2025). Sufism and Philosophy in the Contemporary Shia Seminary. Bloomsbury Publishing.
Bayat, Mangol (1983). ʿAbd-al-Ṣamad Hamadani. In Encyclopædia Iranica (Vol. I/2, pp. 161-162). Routledge & Kegan Paul.
Braun, Victoria, & Clarke, Victoria (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
Cole, Juan R. I. (1998). Modernity and the Millennium: The Genesis of the Baha'i Faith in the Nineteenth-Century Middle East. Columbia University Press.
Corbin, Henry (1993). History of Islamic Philosophy. Kegan Paul International.
Creswell, John W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches (4th ed.). Sage Publications.
Dabashi, Hamid (2011). Shi'ism: A Religion of Protest. Harvard University Press.
Enayat, Hamid (1982). Modern Islamic Political Thought. Macmillan.
Gleave, Robert (2007). Scripturalist Islam: The History and Doctrines of the Akhbari Shi'i School. Brill.
Iqbal, Muhammad (1934). The Reconstruction of Religious Thought in Islam. Oxford University Press.
Keddie, Nikki R. (1981). Roots of Revolution: An Interpretive History of Modern Iran. Yale University Press.
Khomeini, Ruhollah (1989). Sahifeh-ye Imam (Vol. 21). Tehran: Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.
Lewisohn, Leonard (1998). The Heritage of Sufism: Classical Persian Sufism from its Origins to Rumi. Oneworld Publications.
Mavani, Hamid (2013). Religious Authority and Political Thought in Twelver Shi'ism: From Ali to Post-Khomeini. Routledge.
Modarresi, Hossein (2008). Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shi'ite Islam. Darwin Press.
Momen, Moojan (1985). An Introduction to Shi'i Islam: The History and Doctrines of Twelver Shi'ism. Yale University Press.
Mottahedeh, Roy (1985). The Mantle of the Prophet: Religion and Politics in Iran. Simon & Schuster.
Nasr, Seyyed Hossein (1991). Islamic Spirituality: Manifestations. Crossroad Publishing.
Nasr, Seyyed Hossein (2006). Islamic Philosophy from Its Origin to the Present: Philosophy in the Land of Prophecy. SUNY Press.
Sachedina, Abdulaziz (1988). The Just Ruler in Shi'ite Islam: The Comprehensive Authority of the Jurist in Imamite Jurisprudence. Oxford University Press.
Sadr al-Din Shirazi (Mulla Sadra) (1981). Al-Hikmah al-Muta'aliyah fi al-Asfar al-'Aqliyyah al-Arba'ah. Beirut: Dar Ihya' al-Turath al-'Arabi.
Tabataba’i, Muhammad Husayn (1975). Shi’ite Islam. SUNY Press.