شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های حکمرانی آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در منظومه بیانات مقام معظم رهبری(مدظله العالی)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه آموزشی الهیات، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

2 دانشجوی دکتری مدیریت دولتی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اداری، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

چکیده

در نظام جمهوری اسلامی ایران، حکمرانی مفهومی فراتر از مدیریت اجرایی است و با مبانی معرفتی، ارزشی و دینی گره خورده است. آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی به‌عنوان یکی از چهره‌های برجسته این نظام، نمونه‌ای عملی از حکمرانی مردمی و ارزشی را در دوران مسئولیت خود ارائه کرد که بارها مورد تأکید و تمجید مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) قرار گرفته است. این پژوهش با هدف شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های الگوی حکمرانی ایشان با روش کیفی تحلیل مضمون و بهره‌گیری از بیانات رهبر معظم انقلاب انجام شده است. داده‌ها از میان ۱۹ متن شامل سخنرانی‌ها، احکام انتصاب، پیام‌ها و دیدارهای رسمی رهبری در بازه زمانی ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۳ استخراج، و در نرم‌افزار MaxQDA شناسه‌گذاری شد. پس از تحلیل داده‌ها ۱۱۴ شناسه اولیه در قالب نه مضمون فرعی  و چهار مضمون اصلی طبقه‌بندی شد. مضمون‌های اصلی شامل: «عدالت‌مداری راهبردی»، «حکمرانی انقلابی و تحول‌گرا»، «اقتصاد مقاوم و مردم‌پایه» و «رهبری اخلاق‌مدار و عزتمند» شناسایی شد. یافته‌ها نشان می‌دهد الگوی حکمرانی شهید رئیسی با تکیه بر ارزش‌های انقلابی، عدالت‌محوری، ساده‌زیستی، مدیریت جهادی و ارتباط مستقیم با مردم، الگویی بومی و کارآمد از حکمرانی اسلامی معاصر ارائه می‌کند. این الگو امکان تعمیم به دیگر سطوح مدیریتی کشور را دارد و می‌تواند مبنایی راهبردی برای طراحی ساختارهای مدیریتی متناسب با گفتمان انقلاب اسلامی باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


نهج‌البلاغه.
امام خامنه­ای، سیدعلی (1352). منشور حکومت علوی، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
امام خمینی، روح‌الله (1368). حکومت اسلامی و ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی(ره). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
فرمایشات حضرت امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) (31/02/1403). پیام تسلیت رهبر انقلاب اسلامی و اعلام عزای عمومی در پی درگذشت شهادت‌گونه رئیس‌جمهور و همراهان گرامی ایشان. قابل دسترس در:
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (17/12/1394). انتصاب حجت‌الاسلام رئیسی به تولیت آستان قدس رضوی. قابل دسترس در:                                         https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=32521
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (12/05/1400). حکم تنفیذ سیزدهمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران‌. قابل دسترس در:                                         https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=48397
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (16/12/1397). انتصاب حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی به ریاست قوه قضائیه. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=41883
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (03/03/1403). دیدار نخست‌وزیر عراق با رهبر انقلاب. قابل دسترس در: https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=56449
فرمایشات حضرت امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) (17/04/1403). بیانات در دیدار اعضای هیئت دولت سیزدهم. قابل دسترس در:                                            https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=56951
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (07/05/1403). بیانات در مراسم تنفیذ حکم چهاردهمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران‌. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=57210
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (30/03/1403). دیدار اعضای ستاد برگزاری کنگره بین‌المللی شهدای مقاومت و مدافع حرم. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=56838
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (02/03/1403). بیانات در منزل رئیس‌جمهور شهید حجت‌الاسلام والمسلمین رئیسی. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=56549
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (06/06/1400). بیانات در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=48588
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (05/04/1403). بیانات در دیدار مردمی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم در سالروز عید غدیر. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=56789
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (01/01/1403). سخنرانی نوروزی در جمع اقشار مختلف مردم. قابل دسترس در:                                            https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=55731
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (14/03/1403). بیانات در مراسم سی و پنجمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(رحمه‌الله). قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=56612
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (08/06/1402). بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت. قابل دسترس در:                                            https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=53710
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (08/06/1401). بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت. قابل دسترس در:                                            https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=50834
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (14/03/1401). بیانات در مراسم سی‌وسومین سالگرد رحلت امام خمینی(رحمه‌الله). قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=50381
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (20/02/1404). بیانات در دیدار کارگران. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=60141
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (05/03/1403). بیانات دیدار خانواده‌های شهدای خدمت با رهبر انقلاب. قابل دسترس در:                                              https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=56528
فرمایشات حضرت امام خامنه­ای(مدظله‌العالی) (07/04/1400). بیانات در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه. قابل دسترس در:                                            https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=48211
ابوالحسنی، الهه (1391). حکمرانی مردم سالارانه، فصلنامه سیاست، 42(1):1-19.
اختر شهر، علی (1401). اصول و روش حکمرانی مطلوب در انقلاب اسلامی با رویکردی بر اندیشه مقام معظم رهبری، سیاست متعالیه، 10(37): 157-178.
اسماعیل‌زاده، حسن و همتی، مجتبی (1391). حکمروایی خوب راه چاره تحقق شهر خوب، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، 288(27): 102–115.
افطاری، بهنام؛ آبرومند، جمال و عرب بافرانی، محمدرضا (1404). فراترکیب مشخصات حکمرانی مطلوب آینده از منظر مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) و با محوریت بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، آینده پژوهی انقلاب اسلامی، 6(1): 11-62.
اکبری، زهرا؛ حکاک، محمد؛ وحدتی، حجت و نظرپوری، امیرهوشنگ (1398). طراحی الگوی سه‌شاخگی حکمرانی خوب در سازمان‌های چندسطحی، فصلنامه مطالعات مدیریت راهبردی، 10(40)، 195-221.
آذربایجانی، مهدی؛ علی‌احمدی، علیرضا؛ رفیعی آتانی، عطاءاله و عبدالحمید، مهدی (1402). الگوی نظام حکمرانی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، نشریه دانش سیاسی، 19(1): 1-28.
بردبار، غلامرضا؛ ضرابی‌زاده، شیما و صالحی، طاهر (1394). ارائه الگوی حکمرانی خدامدار، مدیریت اسلامی، 23(2): 9-41.
بشارت، مهدی (1392). الگوی حکمرانی خوب در نظام مردم‌سالاری دینی از منظر حضرت آیت‌الله خامنه­ای، همایش مردم‌سالاری دینی، 10(3): 370-392.
بهادری‌جهرمی، علی و فتاحی ‌زفرقندی، علی (1394). مردم و حکومت اسلامی: با نگاهی به جایگاه مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان.
ترابی کلاته قاضی، علی (1400). ارائه الگوی حکمرانی متعالی با ابتنای بر الگوی حکمرانی علوی، حکمرانی متعالی، 2(2): 59-88.
حبیبی، آرش و سر آبادانی، مونا (1401). آموزش کاربردی SPSS، تهران: انتشارات نارون دانش.
حمیدی، کامبیز و رمضان شمس، امیرحسین (1398). مدیریت و حکمرانی در اسلام از منظر نهج‌البلاغه، رویکردهای پژوهشی نو در علوم مدیریت، 2 (11) :1-5.
حیدری هراتمه، مصطفی (1403). مدل‌سازی ساختاری تفسیری مؤلفه‌های حکمرانی خوب، پژوهش‌های نوین در حکمرانی اسلامی، 1(1)، 10-39.
خنیفر، حسین و زروندی، نفیسه (1389). پژوهش کیفی: رهیافتی نو در مطالعات مدیریت،  فصلنامه علمی راهبرد، 18(1): e124367.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). الگو. در لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (425ق). مفردات الفاظ القرآن، نشر: دارالقلم.
رجبی فرجاد، حاجیه و عزب دفتر، آسیه (1398). تأثیر حکمرانی خوب بر سلامت سازمانی با توجه به نقش میانجی رفتار سیاسی، چشم‌انداز مدیریت دولتی، 10(1): 141-170.
رستگار، عباسعلی و موسوی داودی، سید مهدی (1401). طراحی و تبیین الگوی حکمرانی شفاف مبتنی بر آموزه‌های نهج‌البلاغه، مدیریت در دانشگاه اسلامی، 24(11): 331–366.
رضایی، حسن و توحیدفام، محمد (1397). نسبت‌سنجی الگوی حکمرانی خوب و مردم‌سالاری دینی (با تأکید بر شاخص­های حاکمیت قانون، مشارکت و پاسخگویی)، راهبرد، 27(89 )، 35-65.
رفیعی مجتبی؛ علی‌احمدی، علی‌رضا؛ موسوی، محمد و کرمانی، محمد (1392). رهبری اخلاق‌مدار، ثمره پارادایم مدیریت اسلامی، پژوهشنامه اخلاق، ۶(۲۰) :۴۹-۷۶.
رنگریز، حسن  (1402). طراحی الگوی حکمرانی اسلامی مبتنی بر تعالیم دینی، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 13(46): 1-21.
زادسر، لعیا (1403). واکاوی موانع اخلاقی و اقتصادی تحقق اقتصاد مقاومتی از منظر قرآن و سنت، پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، 64(6):  34–44.
شفقت رودسری، آریا و تبرزد، محمدسعید (1400). ارائه الگوی حکمرانی متعالی اسلامی ـ ایرانی بر اساس اندیشه‌های حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی)، حکمرانی متعالی، 2(1): 7-48.
شیخی، سینا (1402). بررسی موانع حکمرانی مردمی در ایران و ارائه راهکارهایی برای ارتقای نقش مردم در حکمرانی (18929)، ماهنامه گزارش­های کارشناسی مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، 31(2)، 18929
صانعی، مهدی (1395). حکمرانی خوب: مفهومی نو در مدیریت دولتی، نشریه تدبیر، 7(178).
صدر، موسی (1388). ادیان در خدمت انسان. تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده­های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 5(2): 151-198.
عباس‌زاده، محمد و عباس زاده، محمد (1391). تأمل بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی، جامعه شناسی کاربردی، 23(1): 19-34.
غفاری ساروی، مصطفی و انصاری بارده، رضا (1402). پویایی‌شناسی الگوی حکمرانی در جمهوری اسلامی ایران؛ توصیف و توصیه‌های سیاستی بر مبنای خوانشی از دیدگاه‌های آیت‌الله خامنه‌ای. فصلنامه علمی مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، 11(3): 129-152.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). العین. تهران: نشر هجرت.
کحیا، سعید؛ نائیج، علیرضا و مظاهری، علیرضا (1402). الگوی حکمرانی اخلاقی از منظر اسلام در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای. پژوهش‌های سیاست اسلامی، 11(23): 211-237.
گندمی، امید و سواری، سعید (1403). مؤلفه­های مدیر تراز آینده انقلاب اسلامی بر اساس سیره مدیریتی شهید رئیسی در منظومه بیانات مقام معظم رهبری، آینده پژوهی انقلاب اسلامی، 5(3): 11-37.
متفکر، حسین و بهاروندی، سهیلا (1401). ارائه مدل مؤلفه­ها و شاخص­های حکمرانی اسلامی بر اساس تحلیل نظر خبرگان و کارشناسان حکمرانی مطلوب. حکمرانی متعالی، 3(1): 31-74.
مطهری، مرتضی (1381). آینده انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1378). پیرامون جمهوری اسلامی، قم: انتشارات صدرا.
معدنی، جواد؛ زرندی، سعید و جوادی شیخ احمد، امین (1403). تکامل حکمرانی سالم در بستر خط‌مشی‌گذاری عمومی: رویکرد مبتنی بر نظریه داده‌بنیاد، حکمرانی متعالی، 5(1): 111-133.
میدری احمد (۱۳۸۵). مقدمه‌ای بر نظریه حکمرانی خوب، رفاه اجتماعی، ۶ (۲۲):۰-۲۶۱.
نجفی سیار، رحمان و نیکونهاد، ایوب (1399). شاخص‎های حکمرانی مطلوبِ «دولت تراز انقلاب اسلامی» مطابق با بیانیه گام دوم. مطالعات بین‌ رشته‌ای دانش راهبردی، 10(41): 200-173.
Clarke, V., & Braun, V. (2017). Thematic analysis. Journal of Positive Psychology, 12(3), 297–298.
De Hoogh, A. H. B., & Den Hartog, D. N. (2008). Ethical and despotic leadership, relationships with leader’s social responsibility, top management team effectiveness and subordinates’ optimism: A multi-method study. Leadership Quarterly, 19(3), 297–311.
Farazmand, A. (2004). Sound governance: policy and administrative innovations. Praeger Publishers.
Helliwell, J. F., Huang, H., Grover, S., & Wang, S. (2018). Empirical linkages between good governance and national well-being. Journal of Comparative Economics, 46(4), 1332–1346.
Katsamunska, P. (2016). The Concept of Governance and Public Governance Theories. Economic Alternatives, 2, 133–141.
Ricciardelli, Alessandra. (2018). Governance, Local Communities, and Citizens Participation. Global Encyclopedia of Public Administration, Public Policy, and Governance pp 2919–2932.
Sanchez, E. M., & Lamchek, J. S. (2023). Creating a sovereign wealth fund in a corruption-riddled country: Energizing transparency and sound governance with direct benefit-sharing. Resources Policy, 81, 103244.
Saunders, M., Thornhill, A., & Lewis, P. (2019). Research methods for business students (Eigth Edition). Pearson.
Setyadiharja, R., Kurniasih, D., Nursnaeny, P. S., & Nengsih, N. S. (2017). Good Governance vs Sound Governance: A Comparative Theoretical Analysis. Proceedings of the International Conference on Democracy, Accountability and Governance (ICODAG 2017). International Conference on Democracy, Accountability and Governance (ICODAG 2017), Pekanbaru, Indonesia.
Kaufmann. D. & Kraay.A. & Mastruzzi. (2007). Governance Matters VI: Aggregate and Individual Governance Indicators 1996-2007.