حکمرانی مطلوب در سپهر حکمرانی علوی: از شاخص‌ها تا آموزه‌ها

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای آینده پژوهی، مدرس و محقق

2 استاد تمام علوم سیاسی، دانشگاه شاهد

چکیده

امروزه، حکمرانی مطلوب یکی از نظریه‌ها و الگوهای غالب در عرصه اداره و راهبری مطرح و در کانون توجه فزاینده اندیشمندان و فعالان توسعه و هم‌چنین دستور کار ویژه دولت‌ها و جوامع قرار گرفته است. با ‌وجود این، ریشه‌های نظری و عملی حکمرانی مطلوب به آموزه‌‌های اسلامی بر می‌گردد و در سپهر حکمرانی علوی به‌عنوان نقطه عطف در تاریخ حکمرانی بشری متبلور است. در این‌ راستا، نامه 53 نهج‌البلاغه (منشور حکمرانی علوی) به‌عنوان سند و نقشه‌ راه مرجع، آموزه‌های نظری و عملی حضرت علی علیه‌السلام را در ساحت‌ حکمرانی به‌تصویر می‌کشد. از این‌رو، در این پژوهش تلاش شده است تا اصول و ارکان این الگووارۀ مدیریتی ـ سیاستی در پرتوی آموزه‌‌های علوی بازخوانی شود. به این ‌منظور، با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و تطبیقی ـ اسنادی به بازخوانی مؤلفه‌های حکمرانی مطلوب پرداخته ‌شد و با استناد به منشور حکمرانی علوی هر یک از این مؤلفه‌ها مورد بررسی و تطبیق قرار گرفت. یافته‌ها نشان می‌دهد استلزامات حکمرانی مطلوب در قالب اصول پاسخگویی، مشارکت، شفافیت، قانون‌مداری و کارامدی ناظر بر روابط متقابل و متوازن دو رکن جامعه و حکومت با محوریت عدالت به‌عنوان جوهره حکمرانی مورد معرفی و تصریح منشور حکمرانی علوی قرار گرفته است. بر این ‌اساس، مؤلفه‌های حکمرانی مطلوب نه‌تنها در آموزه‌های حکمرانی علوی مورد تأکید قرار گرفته و معرفی شده است؛ بلکه این آموزه‌ها با جهت‌گیری آینده‌مدارانه و ماهیت فرا زمانی ـ مکانی، الزامات و اقتضائات امروزین حکمرانی مطلوب جوامع مدرن را نیز ترسیم و ارائه می‌کند.   

کلیدواژه‌ها


نهج‌البلاغه (1385). ترجمه محمد دشتی، قم: موسسه فرهنگی و تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع).
امامی، محمد و شاکری، حمید (1396). نگاهی اجمالی بر نسبت حکمرانی خوب و حقوق بشر، دوفصلنامه حقوق بشر، 12(1): 48 ـ 23.
امامی، محمد و شاکری، حمید (1394). حکمرانی خوب و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه حقوق تطبیقی، 1(2): 57 ـ 25.
بامری، نصرت؛ منشادی، مرتضی و اسلامی، روح‌اله (1396). سیاست عملی و فنون حکمرانی امام علی(ع): مطالعه موردی حکومت‌مندی در نامه‌‌های نهج‌البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 5(19): 135 ـ 115.
بهادری، آتنا (1398). تحلیل مضمون عهدنامه امیرالمؤمنین علی(ع) با مالک اشتر، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 7(28): 77 ـ 57.
پورعزت، علی‌اصغر (1389). پژوهش ابعاد حکمرانی اخلاقی در فحوای عهدنامه امیر(ع)، فصلنامه پژوهش‌های نهج‌البلاغه، شماره 30: 132 ـ 115.
درزی، قاسم و صدریه، پیام (1394). نگرش میان‌رشته‌ای به حکمرانی خوب: زمینه‌مندسازی حکمرانی خوب در قرآن و نهج‌البلاغه، فصلنامه النهج، شماره 46: 126 ـ 103.
دوله، فاطمه؛ سیف‌اللهی، سیف‌الله و زنجانی، حبیب‌الله (1398). مطالعه زمینه‌ها و موانع شکل‌گیری حکمرانی خوب در ایران معاصر، فصلنامه علوم اجتماعی، 13(2): 154 ـ 123.
ساعی، علی و روشن، تینا (1389). تحلیل درک کیفیت حکمرانی در ایران، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 6(21): 185 ـ 167.
سردارنیا، خلیل‌اله و شاکری، حمید (1393). تبیین حکمرانی خوب در نهج‌البلاغه با رویکرد روشی زمینه‌گرا، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، 6(4): 53 ـ 27.
شاه‌آبادی، ابوالفضل و جامه‌بزرگی، آمنه (1392). نظریه حکمرانی خوب از دیدگاه نهج‌البلاغه، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 1(2): 17 ـ 1.
صفریان، روح‌الله و امام‌جمعه‌زاده، سیدجواد (1396). الگوی حکمرانی خوب: سرمایه اجتماعی و توسعه همه‌جانبه، فصلنامه دولت‌پژوهی، 3(12): 181ـ 145.
عیوضی، محمدرحیم؛ مرزبان، نازنین و صالحی، معصومه (1396). از بررسی حکمرانی خوب تا الگوی حکمرانی پایدار، فصلنامه راهبرد، 26(85): 85 ـ 55.
کعبی، عباس (1390). بایسته‌های حکمرانی در فرمان حکومتی امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر، تهران: مؤسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
کمیجانی، علی (1398). آینده‌پژوهی راهبردی حکمرانی مطلوب، رساله دکتری آینده‌پژوهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره).
کمیجانی، علی؛ عیوضی، محمدرحیم؛ بزرگمهری، مجید و نظامی‌پور، قدیر (1398). سیمای حکمرانی مطلوب در آینده‌پژوهی: از تصویرپردازی تا شکل‌بخشی آینده، دوفصلنامه آینده‌پژوهی ایران، 4(19): 235 ـ 207.
مرشدی‌زاد، علی (1396). حکمرانی خوب و حکمرانی مطلوب در تمدن نوین اسلامی، دوفصلنامه آینده‌پژوهی ایران، 2(3): 140 ـ 125. 
یوسفی شیخ‌رباط، محمدرضا و بابایی، فهیمه (1394). طراحی مدل حکمرانی خوب بر اساس نامه مالک اشتر و مقایسه آن با اصول حکمرانی خوب بانک جهانی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، 11(57): 62 ـ 31.
Elahi, K, Q. (2009). UNDP on Good Governance, International Journal of Social Economics, 36(12):1167-1180.
Grindle, S., M. (2017). Good Governance, R.I.P.: A Critique and an Alternative, Governance, 30(1): 17-22.
Hope, K.R. (2009). Capacity Development for Good Governance in Developing Countries: Some Lessons from the Field. International Journal of Public Administration: 32, 728-740.  
Jamshidi, M.H. & Safari, M. (2016). Principles of Good Governance in the “Charter of Malik al-Ashtar” (Comparative Analysis of Good Governance Indicators of the World Bank and the Mundane Aspects of Alavi Governance in the Charter of Malik alAshtar), International Journal of Humanities and Cultural Studies, Special Issue (June): 639-659.
McLean, I. and McMillan, A. (2009). The Concise Oxford Dictionary of Politics, Oxford: Oxford University Press.
Obioha, U. P.(2011). The Nature of Justice, Journal of Social Sciences, 29(2):183-192.
TavakoliSadat, F., BeigiNia, A., Abedi, M. & Rahnema, A. (2017). Good Governance According to Nahjolbalaghe Context, Journal of Politics and Law, 10 (1): 42-49.
Tonn, B. (2012). Futures of Governance, Futures, 44: 771-772.
UNDP (1997). Governance for Sustainable Human Development: A UNDP Policy Document. New York: United Nations Development Program.
Welch, G. & Nuru, Z. (2006). Governance for the Future: Democracy and Development in the Least Developed Countries. UNDP.