امکان سنجی ظرفیت حقوقی شوراهای اسلامی در اِعمال حکمرانی محلی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال

2 دانش‌آموخته دکترای فقه و حقوق اسلامی، اداره حقوقی آجا، تهران

چکیده

هرچند قانون‌گذار اساسی جمهوری اسلامی ایران شوراها را از ارکان تصمیم­گیری و ادارۀ امور کشور دانسته و ضمن اختصاص فصل مجزّا به این مقوله، نهاد مزبور را در کنار قوه تقنین و بالاترین مقام اجرایی دولت (رئیس جمهور) مورد توجه و تأکید قرار گرفته است؛ لذا این میزان ارزش‌گذاری مُقنِّن اساسی به نهادهای محلی از حیث نقش‌آفرینی آنان در نظام تصمیم‌گیری‌ها، تداعی‌گرِ ابتنای بر مشارکت مردم و اتکای بر مقتضیات هر منطقه و محل به فراخور نیازها و استعدادهای آنان در عرصه حکمرانی است. درواقع جایگاه شوراها در قیاس با قوای مقننه و مجریه به رکنی صرفاً مشورتی کاهش یافته و به­جای اصل «تمرکززدایی»، پدیده «تراکم‌زدایی» از مقامات مرکزی و استانی صورت پذیرفته است. هدف این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از محتوای کیفی اسناد انجام می‌شود، امکان‌سنجی ظرفیت حقوقی شوراها در پیشبرد امور و اِعمال حکمرانی مطلوب است. سؤال اصلی پژوهش این است که طبق قوانین و اسناد بالادستی، شوراها در ساحتِ کنشگری و راهبری امور محلی تا چه میزان تأثیرگذار هستند؟ طبق یافته‌های پژوهش استدلال می‌شود که در نظام حقوقی ایران جداسازی و تمایز مشخصی بین امور ملی و محلی صورت نگرفته است و از حیث ساختار و صلاحیت­های شناسایی‌شده، ابهامات غیرقابل اغماضی برای این نهادها متصور است. در پایان ضمن تجزیه و تحلیل و نتیجه­گیری، پیشنهادهایی برای ارتقای ظرفیت حقوقی شوراها در نظام حکمرانی مطلوب محلی ارائه شده است. 

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم
امام خمینی (رحمه‌الله‌علیه)، پایگاه خبری حضرت امام خمینی(ره) (آخرین بازدید 14/1/ 1401). قابل مشاهده در:                                      http://www.imam-khomeini.ir/fa/n25567
امام خامنه‌ای(مد ظله العالی)، سید علی، پایگاه خبری KHAMENEI.IR (آخرین بازدید 9/2/1402). قابل مشاهده در:                                 https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=22353
آریان­نژاد، علی (1400). ارکان حکمرانی محلی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، دومین همایش حکمرانی اسلامی: 19 ـ 1.
آقایی طوق، مسلم (1401). عدم تمرکز؛ نگاهی انتقادی به شوراها در ایران، مجلس و پژوهش، شماره 56: 144 ـ 125.
اصلانی، فیروز و سهرابلو، علی (1394). کارکردهای نهاد شورا در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران: 425 ـ 407.
امامیان، سیدمحمدصادق؛ ذوالفقاری، امیر احمد؛ محمدزاده، احسان و  زمانیان، مرتضی (1397). نظام ملی تنظیم­گری، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 15940.
بصیری­پور، غلامرضا؛ رهنما، محمدرحیم و اجزاء شکوهی، محمد (2021). عوامل مؤثر بر ارتقای جایگاه استراتژیک شورای عالی استان­ها در توسعه ملی ایران: 147 ـ 137.
حسینی‌پور اردکانی، سید مجتبی و رستمی، ولی (1392). جایگاه شوراهای اسلامی کشور در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، دانش حقوق عمومی، شماره 5: 60 ـ 41.
دشتی، علی (1388). جایگاه حقوقی و تعاملات قانونی شوراهای اسلامی محلی در نظام حقوقی و سیاسی ایران، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 49: 553 ـ 512.
رستمی، ولی و سطوتی، جعفر (1394). نقش جوانان در تحقق حکومت محلی کارامد در ایران، دوفصلنامه حقوق اساسی، شماره 24: 179 ـ 139.
شمشیری، فاطمه؛ رستمی، ولی و عباسی، بیژن (1401). آسیب‌شناسی اختیارات شوراهای اسلامی از منظر تفکیک امور ملی و محلی، پژوهش­های نوین حقوق اداری، شماره 12: 36 ـ 13.
فیرحی، داود (1400). فقه و سیاست در ایران معاصر (تحول حکومت­داری و فقه حکومت اسلامی)، چاپ پنجم، تهران: نشر نی.
کتابچی، عماد و ولی­بیگی، مائده (1399). حق بر شهر در ارتقای حقوق شهروندی، فصلنامه معماری‌شناسی، شماره 16: 14 ـ 1.
کشاورزی، حشمت؛ زارعی، بیژن؛ افضلی، سید محمدجواد  و کالئی، احمد (1393). تاریخچه و مفهوم شورا در ایران و برخی کشورهای جهان، فصلنامه مدیریت شهری نوین، شماره 7: 94 ـ 33.
محسنی، رضاعلی (1389). ابعاد و تحلیل حقوق شهروندی؛ راه­کارهایی برای تربیت و آموزش حقوق شهروندی، فصلنامه مطالعات سیاسی، شماره 10: 144 ـ 117. 
مقیمی، سید محمد (1391). ادارۀ امور حکومت‌های محلی؛ مدیریت شوراها و شهرداری­ها، چاپ ششم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها.
معین­فرد، محمدرضا؛ عمادزاده، محمدکاظم و طبیبی، مرتضی (1397). آسیب‌شناسی صلاحیتی شوراهای اسلامی در حقوق ایران، فصلنامه تعاون و کشاورزی، شماره 27: 192 ـ 171.
هداوند، مهدی و جم، فرهاد (1400). مفهوم دولت تنظیم­گر: تحلیل تنظیم­گری به­مثابه ابزار حکمرانی، نشریه راهبرد، شماره 99: 266 ـ 227.
یزدی، محمد (1399). شرح و تفسیر قانون اساسی، چاپخانه مهر: 144. به نقل از ساعد وکیل، امیر و عسکری، پوریا، قانون اساسی در نظم حقوقی کنونی، چاپ نهم، تهران: انتشارات مجد.
مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی (1393). حکمرانی محلی؛ چارچوب نهادهای تطبیقی، شماره مسلسل 13763.